7. SINIF SOSYAL BİLGİLER 5. ÜNİTE EKONOMİ VE SOSYAL HAYAT

 1) TOPRAKTAN ÜRETİR, TOPRAĞI YÖNETİRİZ

A) Toprağın Önemi

* Tarih öncesi devirlerden günümüze kadar her zaman mücadele kaynağı olan toprak, bütün canlıların barınma ve beslenme ihtiyaçlarını karşılamaktadır.

* Ekonomik faaliyetlerimizin birçoğunda toprak hammaddedir.

* Tarım, hayvancılık, ormancılık, endüstri gibi sektörler buna örnek gösterilebilir.

* İnşaat sektöründe kullanılan tuğla, kiremit, porselen, fayans ve cam üretiminde de toprak kullanılır.

* Toprağın verimliliği ve yapısı yukarıdaki sektörlerin gelişimini etkiler. 

* Günlük hayatta kullanılan ilk ev ve mutfak araç-gereçleri topraktan yapılmıştır.

B) Tarihte Toprak Yönetimi 

Hititlerde Toprak Yönetimi

* Torak devletin malı idi.

* Kral, bu toprakları üretim yapılması için komutan ve valilere vermiştir.

* İşletme hakkı verilen kişiler, elde ettikleri kârla atlı arabaların masraflarını karşılamışlar ve asker beslemişlerdir. 

Friglerde Toprak Yönetimi

* Tarım ve hayvancılığı koruyacak kanunlar koymuşlardır.

* Tarımda önemli olan öküzün kesilmesi ve sabanın kırılmasının cezası ölümdür.

* Ayrıca ekili araziye zarar vermenin cezası da ağırdı. 

Orta Çağ Avrupası'nda Toprak Yönetimi

* Batı ve Orta Avrupa ülkelerinde toprakların ve üstünde yaşayan köylülerin derebeyine ait olduğunu kabul eden bir yönetim şekli olan feodalizm ortaya çıktı.

* Toprağa sahip olan senyör ya da derebey de denilen soylular sosyal, ekonomik ve siyasi gücün belirleyicisi olmuşlardır.

* Senyör hem toprağın hem de köylülerin sahibidir.

C) Türk Tarihinde Toprak Yönetimleri 

Türkiye Selçuklularında Toprak Yönetimi 

* Önemli başarı gösteren komutanlar ya da önemli işler yapmış devlet adamlarına ödül olarak devletin uzakta kalan ve  ekilmeyen toprakları verilirdi.

* Bu sayede topraklar ekilip biçilmiş ve üretim artmıştır.

* Bu sistemi; Selçuklu Devleti ikta, Osmanlı Devleti dirlik (tımar) diye adlandırmıştır. 

Osmanlı Devleti'nde Toprak Yönetimi 

* Osmanlı'da devlete ait topraklara miri toprak denilmekteydi. Miri toprakların önemli bir kısmını tımar topraklar oluşturmaktaydı. 

* Devlete ait bu toprakların işletme hakkı halka verilmiştir. 

* Tımar toprağını alan kişiler, topraktan kazandıkları ürünün parasıyla devlete asker (cebelü) yetiştirmek zorundaydı.

* Tımar sahibinin toprağı üç yıl boş bırakması, köylüye kötü davranması tımarın geri alınma sebeplerindendir. Bunun amacı üretimde sürekliliği sağlamaktı.

* Tımar arazisi gelirine göre has, zeamet ve tımar olmak üzere üçe ayrılmıştır. 

1) Has Topraklar: Senelik geliri 100.000 akçeyi geçen tımarlardır. Padişah ve hanedana mensup kişilere verilen topraklardır. 

2) Zeamet Topraklar: Senelik geliri 20.000 akçeden 99,999 akçeye kadar olan dirliklere denir. Subaşı, eyalet merkezlerindeki defterdarlara ve sancaklarda alay beylerine verilirdi. 

3) Tımar Topraklar: Senelik geliri 19,999 akçeye kadar olan dirliklere denir. Tımarlar, sipahi askerlere verilirdi. 

* Tımar Sistemi; tımar sahiplerinin görevini yerine getirmemeleri, toprakların boş kalması ve askeri sistemde meydana gelen bozulmalar nedeniyle 1839 yılında yayınlanan Tanzimat Fermanı ile kaldırılmıştır. 

2) ÜRETİM TEKNOLOJİSİ HAYATIMIZI ETKİLİYOR 

A) Sanayi İnkılabı 

* 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başları arasında İngiltere'de başlayan hayvan ve insan gücü yerine buhar gücüyle çalışan makinelerin kullanılmasıyla başlayan sürece Sanayi İnkılabı denir. 

* İnsanlık tarihinin dönüm noktalarından biri olan Sanayi İnkılabı, insan ve hayvan gücünden makine gücüne geçiş olarak ifade edilir.

* Bu üretim şekli 18. yüzyılda İngiltere'de dokuma sektöründe ortaya çıkmış, kısa sürede başka alanlara yayılmıştır. 

* Sanayi İnkılabı ile başlayan üretim teknolojisindeki hızlı değişim siyasi, sosyal ve ekonomik hayatta da değişim beraberinde getirmiştir. 

B) Sanayi İnkılabı'nın Öncüsü 

* İnsan gücüne dayalı üretim yapılıyordu.

* Üretimin temel alanları tarım, hayvancılık ve zanaattır.

* Dağınık bir yerleşim yapısının olduğu görülür.

* Üretim ve tüketim kısıtlıdır. Uygulanan teknik, tecrübe ve ustalık geleneğine dayanır.

* Geniş aileler yaygındır.

C) Sanayi İnkılabı'nın Sonuçları

* Küçük imalathaneler kapandı, yerlerine büyük fabrikalar kuruldu.

* Fabrikalarda üretim seri olduğu için ham maddeye ihtiyaç arttı.

* Seri üretimle beraber üretim fazlası malları satmak için pazar ihtiyacı doğdu. Bu yüzden sömürgecilik faaliyeletleri hız kazandı.

* Ham madde ve pazar arayışı ekonomik rekabete, bu da Birinci Dünya Savaşı'na neden oldu.

* Zor şartlar altında çalışan işçilerin haklarını korumak amacıyla işçi sendikaları kuruldu.

* Tarımda insan gücüne dayalı üretimin yerini makineler aldı.

* Büyük şirketler kuruldu. Sermayenin önemi arttı.

* Köylerden kentlere göçler oldu ve nüfusun kentlerde toplanmasına yol açtı. Çekirdek aile tipi yaygınlaştı. 

* Geleneksel üretim yöntemleri yerini modern (makineye dayalı) üretim yöntemlerine bıraktı.

* Dağınık köy yerleşmesinden toplu şehir yerleşmesine geçildi. 

* Ham maddelerin getirilmesi ve üretilen malların pazarlanması liman kentlerinin önemini arttırdı. 

* Demir yolu, buharlı lokomotif, buharlı gemi ve otomobil aracılığıyla ulaşım gelişti.

* Buhar ile çalışan makinelerin çalışması için kömür, doğal gaz, petrol gibi enerji kaynaklarına ihtiyaç arttı. 

* Şehirlere yapılan göçler sonucunda kentte işsizlik arttı. 

* Sanayileşen şehirlerde altyapı sorunları, çarpık kentleşme ve hava kirliliği gibi sorunlar ortaya çıktı.

* Sanayileşen ülkelerin dünya politikasında önemi arttı. 

3) VAKIF DEMEK, MEDENİYET DEMEK 

A) Vakıf Nedir?

* Sözlük Anlamı: Bir hizmetin gelecekte de yapılması, sürüp gitmesi için belirli koşullarla ve resmi bir işlemle bırakılan gelir, para ya da mülk.

* Vakıf, bireylerin yardımlaşma amacıyla sahip oldukları servet veya gelirin bir kısmını gönüllü olarak kamu yararına harcama gayesiyle ortaya çıkmış sivil toplum kurulmuştur.

* Vakıfların kurulmasındaki temel amaç halkın temel ihtiyaçlarını ücretsiz olarak karşılanmasıdır. 

* Vakıflar insanlar arasındaki din, dil, ırk, düşünce farkı gözetmeksizin ihtiyaç sahiplerine yardım götürür.

* Vakıfların sosyal, ekonomik, dini, askeri ve kültürel alanlarda birçok faydaları vardır.

* Vakıflar sadece insanlar için değil çevre, bitkiler ve canlılar içinde kurulmuştur. 

* Vakıflar sosyal yardımlaşma anlayışının en güzel örneğidir.

B) Türk Tarihinde Vakıf Kültürü 

* Türk-İslam devletlerinde hükümdalar, anneleri, eşleri, hükümdar ailesine mensup kişiler, devlet adamları vakıflar kurarak toplumun ihtiyaçlarını karşılamışlardır. 

* Vakıflar ''vakfiye'' adı verilen bir sözleşme ile kurulur ve bu sözleşmede vakfın amacı gibi bilgiler yer alırdı. 

* Türkiye Selçuklu Devleti döneminde kurulan vakıfların Anadolu'yu Türk-İslam yurdu haline getime sürecinde önemli katkıları olmuştur. Yine bu dönemde Anadolu'nun birçok yerine hastaların tedavilerinin yapılması amacıyla şifahane kurulmuştur. 

* Osmanlı'da vakıflar bir insanın doğumundan ölümüne kadar etkili olan ve ihtiyaç sahiplerinin bütün gereksinimlerini karşılayan sosyal yardımlaşma kurumları olarak çalışmalar yaptı.

* Osmanlı Devleti'nde günümüz ilkokullarına denk gelen sıbyan mekteplerinden medreselere kadar tüm eğitim faaliyeleri vakıflarca sunulurdu.

* Günümüzde vakıflar, Cumhuriyet'in ilk yıllarında kurulan Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından temsil ve idare edilmektedir.

C) Tarihten ve Günümüzden Vakıf Örnekleri

Tarihteki Bazı İlginç Vakıflar

1) Hasta Leyleklerin İyileştirilmesi Vakfı 

2) Yoksul Genç Kızlara Çeyiz Verilmesi Vakfı

3) Talebeye Giysi ve Kırtasiye Yardımı Yapan Vakıf 

4) Çocukların Açık Havada Gezdirilmesi Vakfı 

5) Duvar ve Sokak Temizliği Vakfı 

6) Meyve Ağaçları Diken Vakıf 

7) Köprüleri Sellerin Zararından Koruyan Vakfı 

8) Herkese Meyve Vakfı 

Günümüzdeki Bazı Vakıflar 

1) Kızılay 

2) Yeşilay 

3) TEMA 

4) Mehmetçik Vakfı 

5) Tohum Otizm Vakfı 

6) TEV (Türk Eğitim Vakfı)

7) Lösev ( Lösemeli Çocuklar Vakfı)

4) İŞİN EHLİ İNSAN YETİŞTİRMEK

A) Türklerde Meslek Eğitimi 

* Mesleki eğitim ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimlerinde rol oynayan en önemli faktörlerden birisidir. Tarih boyunca Türkler kurdukları devletlerde mesleki eğitime önem vermişler ve mesleki eğitim ile ilgili çeşitli sistemler oluşturmuşlardır. Bunlardan önemlileri şunlardır: 

1) Ahilik Teşkilatı

* Ahi Evran tarafından kurulmuş olan esnaf ve zanaatkarlar birliği.

* Usta-çırak ilişkisine dayanan meslek eğitiminde ve meslek etiği kazandırmada önemli rol oynamıştır.

* Ahlak ve sanatkarlığın uyumlu bir birleşimi olan bu kurum, Anadolu'da esnaflara rehber olmuştur.

* 13. yüzyılda ortaya çıkan bu kurum, Osmanlı Devleti zamanında lonca teşkilatına dönüşmüştür. 

2) Enderun Mektebi

* Devlet yönetimi ile ordunun nitelikli sanat ve meslek adamı ihtiyacını karşılayan eğitim kurumudur.

* Bu kurumda devşirme sistemiyle gelen yetenekli öğrenciler eğitim görürdü.

* Osmanlı Devleti'nin saray içinde eğitim veren kurumdur.

* Öğrenciler saray protokol hizmetleri, spor, sanat ve askerlik alanlarında uygulama yaparlardı.

3) Medrese 

* Din ve pozitif bilimlerin okutulduğu bu kurum, Osmanlı Devleti'nin en yaygın eğitim kurumudur.

* Bugünkü manada orta ve yüksek öğretimin  verildiği kurumdur.

* Ücrtsiz ve yatılı eğitim verilen bu kurumda öğrenim gören öğrencilerin tüm masrafları vakıflar tarafından karşılanmıştır. 

* Bu kurumda ders veren öğretmenlere müderris denirdi. 

B) Mesleki Eğitimin Amacı ve Bazı Mesleki Eğitim Kurumları 

Osmanlı'da son dönemlerde açılan mesleki eğitim kurumlarına örnekler

* Sanayi Nefise Mektebi : Sanat alanında

* Posta ve Telgraf Mektebi Alisi : Haberleşme alanında

* Ziraat Ameliyat Mektepleri: Tarım alanında 

* Kadastro Mekteb-i Alisi : Haritacılık alanında 

Günümüzdeki mesleki eğitim amaçları

* Nitelikli insan yetiştirmek 

* İyi vatandaş yetiştirmek

* İşe ve hayata hazırlamak

* Yükseköğretime hazırlamak

Cumhuriyet Dönemi'nde mesleki eğitim

* Milli Mücadele'de kaznaılan askeri başarılar Cumhuriyet'in ilk yıllarında ekonomik başarılarla taçlandırılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla ekonominin temelini oluşturan mesleki eğitime oldukça önem verilmiştir. 

* Bu dönemde mesleki eğitim millileştirilerek Milli Eğitim Bakanlığının görev ve hizmet kapsamına alınmıştır. 

* 1934 yılında mesleki eğitim planı hazırlanarak çıraklık okulları, sanat okulları, akşam sanat okulları, teknik okullar, mühendis okulları vb. açılmıştır.

* Günümüzde örgün eğitimin yanı sıra yaygın eğitim yoluyla da halkımıza mesleki eğitim kazandırılmaya çalışılmıştır. 

* Bu kapsamda belediyelerimiz de meslek edindirme kursları açarak mesleki eğitime katkı sağlamaktadır 

5) GELECEĞİN SENİN ELLERİNDE 

A) Meslek Seçerken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

* Yetenek be ilgilerine uygun meslek seçen bireylerin işlerini severek yaptıkları, mesleki başarılarının arttığı ve daha mutlu bir yaşam sürdürdükleri görülmektedir. Kişinin farklı meslekler arasından kendisine en uygun gördüğü ve mutlu olacağını düşündüğü mesleğe yönelmesi çok önemlidir.

Uygun meslek seçiminde izlenilmesi gereken aşamalar : 

1) Kendini tanıma 

2) Meslekleri tanıma 

3) Mesleki eğitim hakkında bilgi edinme

4) Edindiği bilgileri değerlendirme

Meslek seçiminde kendimize sormamız gereken sorular:

1) Seçeceğim meslek ilgi ve yeteneklerime uygun mu ?

2) Seçeceğim meslek için hangi eğitimleri almam gerekiyor?

3) Seçeceğim mesleğin gerektirdiği özellikler nelerdir?

4) Meslek seçiminde karakterimi dikkate almam gerekiyor mu ?

Meslek seçiminde şu faktörlere dikkat etmeliyiz:

1) Meslek seçiminde dikkat etmemiz gereken en önemli faktör ilgi, yetenek ve kişilik özelliklerimize uygun bir meslek seçmemizdir. 

2) Fiziksel ve kişilik özelliklerimizi dikkate almalıyız.

3) Mesleğin çalışma ortamını ve saatlerini araştırmalıyız.

4) Mesleğin gelecekteki durumunu göz önüne almalıyız.

5) Mesleğin gelirinin günlük yaşantımıza etkisini araştırmalıyız.

6) Mesleğe olan talepleri göz önüne almalıyız.

B) Geleceğin Meslekleri 

* Gelişen teknoloji il ortaya çıkan yeni ihtiyaçlarımızı karşılayacak meslekler ortaya çıkmaktadır. Teknolojik gelişmeler ile dijitalleşmedeki değişim insnaların seçecekleri meslekler üzerinde etkili olmaktadır. 

Geleceğin meslekleri olarak adlandırılabilecek bazı meslekler şunlardır:

1) Sosyal Medya Uzmanlığı

* Dijitalleşen dünyada oldukça popüler hale gelen sosyal medya kullanımının yaygınlaşması ile önem kazanan bir meslektir. 

* Bir sosyal medya uzmanının yaratıcı, özgün, meraklı kişilik özelliklerinin yanında iletişimi çok iyi bilmesi, sosyal ağları etkin ve aktif kullanabilmesi oldukça önemlidir. 

2) Beslenme Uzmanlığı

* Gelecekte daha da artacağı düşünülen obezite ve beslenmeye bağlı hastalıkların çözümü için çaba sarf eden meslektir. İnsanlarla kolay iletişim kurmayı seven, kimya ve biyolojiye ilgisi olan, sorumluluk sahibi olan kişiler bu mesleğin gerekliliğini kolayca yerine getirebilir. 

3) Tıp Mühendisliği 

* Sağlık alanında karşılaşılan sorunların çözümü için gerekli tanı, tedavi ve araştırma amacıyla kullanılan aygıtların geliştirilmesini hedefleyen meslektir. 

* Tıp mühendisi olmak için analiz ve tasarım yapmak, yaratıcı düşünmek ve matematik zekasının yüksek olması esastır.

4) Havacılık ve Uzay Mühendisliği 

* Havada seyreden her çeşit aracın tasarlanması, üretilmesi, bakım ve onarım teknolojisi ile işletmesi konularında eğitim ve araştırmalar yapan meslektir.

* Matematik ve fizik alanlarında yetenekli, yaratıcı düşünceye sahip, analiz yeteneği kuvvetli, sorunlara çözüm bulabilen kişilere uygun meslektir. 

5) Yazılım Mühendisi

* Tamamen yapay araçlar ile oluşturulan, insan gibi hareketler yapabilen makinelerin geliştirilme teknolojisi alanında çalışmalar yapan meslektir.

* Matematiksel, yaratıcı ve analitik düşünme, sorunlara farklı çözümler bulabilme yeteneğine sahip kişiler bu mesleğin gerekliliklerini kolayca yerine getirebilir.

6) DİJİTAL TEKNOLOJİ ÇAĞINDAYIZ

A)Tarihsel Süreçte Sanayi Devrimleri 

I. Sanayi Devrimi

* Suyun gücünden faydalanılarak ilk mekanik tezgâhlar kuruldu. Buhar gücü ulaşımda ve sanayide giderek daha fazla kullanılmaya başlandı ve makineler için çeşitli araçlar geliştirildi. 

II. Sanayi Devrimi

* Elektrik enerjisinin keşfedilmesi ve kullanılmaya başlanması ile elektrikle çalışan ilk sanayi kuruluşları ve üretim merkezleri kuruldu.

III. Sanayi Devrimi

* Elektronik ve bilgi teknolojileri otomasyon sistemleri üretime entegre edilerek ilk kez programlanabilir akıllı kontrol cihazları üretildi.

IV. Sanayi Devrimi

* Bilişim teknolojisinin gelişmesi ve bunun üretimde kullanılması yaygınlaştı. Genel ağın üretimi bu sürecin ürünü olarak ortaya çıktı.

NOT: Günümüzde makinelerin birbiriyle iletişim kurabildiği (yapay zeka) önceden insan gücüyle yapılan birçok işin robotlarla yapıldığı bu teknolojik çağa Sanayi 4,0 denilmektedir. 

B) Dijital Teknoloji ve E- Ticaret 

Dijital teknolojinin ortaya çıkardığı ürünlerden bazıları şunlardır:

1) Tahmin ve erken uyarı sistemi

2) İnsansız hava aracı (İHA)

3) Üç boyutlu (3D) yazıcı

4) Drone

5) Akıllı telefon / saatler

E-TİCARET: Genel ağ üzerinden yapılan alışverişe e-ticaret denir. E-ticaret, genel ağ vasıtasıyla ticaret işlemlerin en basit, hızlı, verimli ve güvenli şekilde yapılmasıdır. 

* Geleneksel alışverişe göre müşterilerin zaman kaybını azaltır.

* Kullanıcılara her yerden alışveriş yapabilme imkanı sunar.

* Hızlı bir şekilde firmalar arasında fiyat karşılaştırılmasına olanak sağlar.

* Tüketicilere ürün ve hizmetlere kolay ve hızlı erişim imkanı sunar.

* Müşterilerin ulaşım sorunu ve giderlerini azaltmaktadır. 

DİKKAT: Günümüzde e-ticaret sürekli olarak artış göstermektedir. Ancak e-ticaretin dezavantajlarıda vardır. Genel ağ üzerinden yapılan alışverişlerde müşterinin ürünü canlı olarak görüp inceleme ve deneme şansı yoktur. Genel ağ üzerinden yapılan alışverişlerde kredi kartı kullanımından dolayı güvenlik riski olabilir. 

Teknolojiyle üretim, dağıtım ve tüketim ağında meydana gelen değişime örnekler:

Üretim: 

* Üç boyutlu yazıcı teknolojisinin mücevher, aksesuar, ayakkabı ve mimari tasarımlarında kullanılması,

* Özel kameralar taşıyan insansız hava araçlarıyla bitki hastalık ve zararlılarının tespit edilmesi.

Dağıtım: 

* Bazı e-ticaret sitelerinin drone ile teslimat yapması,

* Nakliye şirketlerine bağlı tırların genel ağ üzerinden takiplerinin yapılması.

Tüketim:

* Genel ağ üzerinden akıllı cep telefonlarına oyun indirilmesi,

* Genel ağdaki yemek siteleri üzerinden yemek siparişi verilebilmesi.