7. SINIF SOSYAL BİLGİLER 6. ÜNİTE YAŞAYAN DEMOKRASİ

 1) DEMOKRASİNİN SERÜVENİ 

A) Demokrasinin Tarihsel Gelişimi

* Demokrasi ilk olarak Eski Yunan'da bir site (şehir) devleti olan Atina'da uygulanmıştır.

* Atina'da halk agora adı verilen meydanda toplanıp bir meclis oluşturuyordu. Meclise sadece şehrin mahallelerinden seçilen hür erkek vatandaşlar katılabiliyordu. Bu uygulama kısıtlı da olsa tarihte bilinen ilk demokrasi örneğidir. 

KELİME ÖĞRENELİM:  Agora: Antik Yunan kentlerinde, şehirle ilgili politik, dini, ticari her türlü faaliyetin gerçekleştiği, tüm kamu binalarının etrafında sıralandığı halka ait geniş açık alandır. 

* Roma İmparatorluğu'nda MÖ 5. yüzyılda On İki Levha Kanunlarıyla Roma halkının görev ve sorumlulukları ile devlet yurttaş ilişkileri düzenlenmiştir. 

* İngiltere'de 1215'te imzalanan Magna Carta (Büyük Özgürlük Fermanı) adlı belgeyle ilk kez kralın yetkileri kısıtlandı ve kralın bazı yetkileri soylulara verildi. Bu yetkilere sahip olan soyluların da halka bazı hak ve özgürlükler tanımaları kabul edildi.

* İngiltere'de 1689'da Haklar Bildirisi ilan edildi. Bu bildiriyle kralın yetkileri sınırlandırılmış, soylulara ve diğer vatandaşlara bazı hak ve özgürlükler tanınmıştır. 

* 1789'da Fransız İhtilali ile Fransa'da mutlak monarşi yıkılmış yerine cumhuriyet yönetimi kurulmuş; eşitlik, adalet, özgürlük, demokrasi, milliyetçilik gibi ilkeler ortaya çıkmıştır. 

* Birleşmiş Milletlerin 1948'de yayınladığı İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile devletler, bireylere tanınan hak ve özgürlükleri güvence altına almak için uzlaşmışlardır. 

B) Demokrasinin Temel İlkeleri 

1) Milli Egemenlik: Egemenliğin millete ait olmasıdır. Millet, egemenliğini seçimlere katılarak kullanır. Millet bu hakkını geçici olarak seçtiği cumhurbaşkanı ve vekiller aracılığıyla kullanır. 

2) Özgürlük: İnsanların anayasal ve yasal sınırlar içinde kalmak şartıyla başkalarının özgürlüğünü engellemeden istedklerini düşünebilmesi ve istediklerine inanabilmesidir.

3) Eşitlik: Tüm vatandaşların kanunlar önünde aynı haklara sahip olmasıdır. 

4) Katılım: Halkın yöneticilerini seçtikten sonra onların kararlarını etkiliyebilmesi ve gerektiğinde değiştirilmesinde etkili olabilmesidir. 

5) Çoğulculuk: Farklı görüş, anlayış, inanış ve fikirlerin yönetime yansımasıdır.

6) Çoğunluk: Seçimlerde en çok oyu alan kişinin ya da partinin ülkeyi millet adına idare etme hakkına sahip olmasıdır. 

* Demokrasinin temel ilkelerini uygulayan ve koruyan devlet demokratik devlet olarak nitelendirilir. Demokratik yönetimlerde insan haklarına saygı esastır. Bu nedenle temel haklar anayasa ile güvence altına alınmıştır. 

Demokrasi Çeşitleri

a. Doğrudan Demokrasi

b. Yarı Doğrudan Demokrasi

c. Temsili Demokrasi

C) Cumhuriyetten Önce Demokrasimiz 

* İlk Türk devletlerinde kurultayda devletin siyasi, askeri ve ekonomik konuları ile ilgili görüşmeler yapılır, kararlar alınırdı. Kurultaya hakanın eşi de katılırdı. 

1) Sened-i İttifak (1808)

* Osmanlı padişahı II. Mahmut ile ayanlar arasında imzalanan uzlaşma belgesidir.

* Sened-i İttifak, Osmanlı Devleti'nde demokrasiye ve hukuk devletine doğru atılan ilk adımdır.

2) Tanzimat Fermanı (1839)

* Osmanlı'da anayasal düzenin başlangıcı olarak kabul edilir.

* Müslüman ve gayrimüslim halka can, mal, namus güvenliği ile mülkiyet hakkı verilmiştir. 

* Kanunun, hukukun üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir. 

3) Islahat Fermanı (1856)

* 1856 yılında Osmanlı Devleti'nde ilan edilen Islahat Fermanı ile Osmanlı topraklarında yaşayan gayrimüslimlere bazı haklar verilmiştir. 

4) I. Meşrutiyet'in İlanı (1876)

* 1876'da Meşrutiyet ilanı ile ilk anayasa olan Kanun-i Esasi hazırlanmış; kanun önünde eşitlik ve birey haklarının anayasa güvencesine alınmıştır. 

* Osmanlı Devleti'nde halk ilk kez seçme ve seçilme hakkını kullanmıştır. 

5) II. Meşrutiyet'in İlanı (1908)

* II. Meşrutiyet'in ilanı ile Osmanlı Devleti'nde parlamenter yönetime geçilmiş ve halk seçme seçilme hakkını kullanarak seçimlere katılmıştır. 

2) ATATÜRK'TEN MİLLETİMİZE ARMAĞAN 

A) Atatürk'ün Demokrasimiz İçin Yaptıkları 

Milli Mücadele Dönemi'nde;

* Amasya Genelgesi'ne ''Milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır'' maddesini eklemesi,

* Erzurum Kongresi'ne '' Kuvayımilliye'yi etkin, milli iradeyi hâkim kılmak esastır.'' maddesinin eklenmesi,

* Sivas'ta İrade-i Milliye (Milli İrade) gazetesinin yayınlanması,

* Ankara'da Hakimiyet- i Milliye gazetesinin çıkarılması,

* Mebusan Meclisinin kapatılmasından sonra Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nin açılması,

Milli Mücadele Dönemi'nden Sonra;

* Saltanatın Kaldırılması

* Cumhuriyet'in İlan Edilmesi 

* Halk Fırkası'nın Kurulması 

* Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Kurulması 

* Medeni Kanun ile sosyal, ekonomik ve hukuki alanlarda kadın erkek eşitliğinin büyük oranda sağlanması,

* Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Kurulması,

* Ülke yönetimine katılmaları için kadınlara sırasıyla belediye, muhtarlık ve milletvekilliği seçimlerine katılma haklarının verilmesi.

B) Atatürk ve Çok Partili Hayata Geçiş Çalışmaları 

* Ülkemizde Cumhuriyet'in ve demokrasinin kurucusu olan Mustafa Kemal Atatürk'ün demokrasiye verdiği önem ve yaptığı çalışmalar sadece yukarıdaki gelişmelerle sınırlı değildir.

* Atatürk Dönemi'nde çok partili yaşama geçiş için aşağıdaki çalışmalar yapılmıştır:

Çok Partili Siyasa Hayata Geçilmek İstenmesinin Nedenleri,

* Demokrasi anlayışını yerleştirmek,

* Farklı görüşlerin mecliste temsil edilmesini sağlamak,

* Millet egemenliğini güçlendirmek,

* Hükümetin denetlenebilmesini sağlamak,

Atatürk Dönemi'nde Çok Partili Yaşama Geçiş İçin Kurulan Partiler,

1) Halk Fırkası

* 9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk tarafından kuruldu.

* Yeni Türk Devleti'nin ilk siyasi partisidir.

* Cumhuriyet'in ilanından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası adını almıştır. 

2) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

* 17 Kasım 1924 tarihinde Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Rauf Orbay ve Adnan Adıvar tarafından kurulmuştur.

* Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisidir. 

* Türkiye'nin doğusunda meydana gelen bir ayaklanmada etkisi olduğu gerekçesiyle bu parti kapatıldı.

3) Serbest Cumhuriyet Fırkası

* 1930 yılında Fethi Okyar tarafından kurulmuştur.

* Hızla büyüyen partiye inkılâplara karşı olanlar üye olunca Fethi Okyar partiyi feshetmiştir.

ÖNEMLİ NOT: Atatürk Dönemi'nde her ne kadar çok partili yaşama geçiş için çalışmalar yapılsada uygun ortamın olmamasından dolayı kesin geçiş yapılamamıştır. Atatürk'ün vefatı sonrasında, 1946 yılında Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü tarafından kurulan Demokrat Parti'nin katıldığı seçimler ile ülkemizde çok partili hayat için milat olmuştur. 

3) CUMHURİYETİMİ SEVİYORUM

A) Anayasamızın Değiştirilemeyecek Maddeleri

I. Devletin Şekli 

Madde 1

Türkiye Devleti bir cumhuriyettir.

II. Cumhuriyet'in Nitelikleri 

Madde 2

Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. 

III. Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti 

Madde 3 

Türk Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli Marşı ''İstiklal Marşı''dır. Başkenti Ankara'dır.

IV. Değiştirilemeyecek Hükümler

Madde 4

Anayasanın 1. maddesindeki devletin şeklinin cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2. maddesindeki cumhuriyetin nitelikleri ve 3. maddesindeki hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. 

B) Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Nitelikleri

* Anayasamızın ikinci maddesindeki ''Cumhuriyet Nitelikleri'' şunlardır:

Demokratik Devlet Anlayışı

* Demokrasilerde ülkeyi yönetme yetkisi bir kişiye, bir aileye ya da zümreye (gruba) verilmez.

* Demokratik devletlerde devleti yönetme hakkı halkın elindedir.

* Halk bu hakkını seçim yoluyla belirlediği temsilciler aracılığıyla kullanır.

* Hakın seçme-seçilme ve eşit oy hakkı vardır.

* Millet sahip olduğu egemenlik hakkını temsilcileri olan milletvekilleri aracılığıyla kullanır.

Laik Devlet Anlayışı 

* Devlet yönetimi dini kurallar yerine hukuk kurallarına göre yönetilir.

* Devlet vatandaşlarına din ve vicdan hürriyeti konusunda duyarlı davranır.

* Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması.

Sosyal Devlet Anlayışı

* Devlet, her vatandaşını ayrım gözetmeksizin eşit kabul edilir.

* Devlet, vatandaşlarına asgari geçim ve yaşama olanağı sağlar.

* Devlet vatandaşlarına insan onuruna yaraşır bir yaşam düzeni sunar.

* Devlet, çıkardığı kanunlarda ve yaptığı uygulamalarda halkın menfaatini gözetir.

* Devlet, kimsesiz çocukları ve 65 yaş üzeri bireyleri koruyup himaye eder.

Hukuk Devlet Anlayışı

* Devlet, kurumlarının görev ve yetkileri yasalar ve anayasa tarafından düzenlenir.

* Yurttaşların hakları kanunlarca güvence altına alır.

* Haksızlığa uğrayan herkes hakkını aramak için mahkemelere başvurabilir.

4) HAKİMİYET MİLLETİNDİR

A) Demokratik Olan ve Demokratik Olmayan Uygulamalar

Demokratik Uygulamalara Örnek

Aile içindeki demokratik uygulamalara örnek:

* Aile bireylerinin uyacağı kuralların konuşulup tartışılarak belirlenmesi,

* Aile içi kararların alınmasında aile bireylerinin tümünün söz hakkı olması,

* Aile içi sorumluluklarının yerine getirilmesi,

Okuldaki demokratik uygulamalara örnekler:

* Okul, sınıf ve kulüp başkanlarının seçimle belirlenmesi,

* Öğrencilerin birbirlerinin farklılıklarına saygı göstermeleri,

* Öğrencilerin gidecekleri sosyal kulüpleri kendilerinin seçmeleri,

Toplumdaki demokratik uygulamalara örnekler:

* Genel ve yerel seçimlerde vatandaşların özgürce oylarını kullanmaları,

* İnsanlar arasındaki dil, din, ırk, cinsiyet ayrımcılığının bulunmaması,

* İnsanların ibadetlerini özgürce yapabilmeleri,

Antidemokratik Uygulamalara Örnekler

* İnsanlara şiddet ve baskı uygulanması,

* Farklılıklara karşı ön yargılı davranılması,

* Dini inanç ve siyasi görüşlere saygılı olunmaması,

* Düşünce özgürlüğünün kısıtlanması,

* Dil, din, ırk, cinsiyet ayrımcılığının yapılması,

* Özel hayatın gizliliğinin ihlali,

* Haksızlık karşısında sessiz kalınması.