SEÇMELİ HALK KÜLTÜRÜ DERSİ - ANADOLU'DA GELENEKSEL ADETLER (ANADOLU'DA GİYSİ)

 ANADOLU'DA GİYSİ

* Giyim insanın varoluşuyla, öncelikle doğa koşullarından korunmak amacıyla ortaya çıkmış bir olgudur.

* Geçmişten günümüze çeşitli doğal, toplumsal, etik değerlerin etkisiyle biçim değişiklikleri göstererek bu güne kadar ulaşmıştır.

* Ancak zamanla biçim farklılıkları gözlenmiştir. Bu çeşitlilikler, ait olduğu toplumun folklorik, sosyo-ekonomik yapısı, yaşanılan coğrafya, kullanılan malzeme, iklim gibi nedenlerle olmuştur.

* Dünya uygarlığının çok önceki devirlerinde, arkaik dönem insanın kendi toplumunda, ait olduğu kabilede sosyal statüsünü belirleyen ve giymek zorunda olduğu giyimi vardır. Aslında bir bir zorundalıktan çok, geleceğin insanlara sunmuş olduğu bir yaşam biçimi anlayışıdır. Bu duruma sadece üste giyilenler olarak kalmamış, baş süslemelerine de yansımıştır. 

* Geleneksel öğeler içeren bir giyim-kuşam bize, ait olduğu toplulukla ilgili pek çok bilgi sunabilir. Toplumların yerleşik ya da konar-göçer olup olmadıkları, hangi tarihi olayları yaşadıkları ve etnolojik kökenleri konusunda bilgi verirler. Örneğin: Bir Türkmen ya da Yörük köyüne gidildiğinde kimin sözlü, kimin nişanlı,kimin dul olduğunu giydiği başlığın renginden anlaşılır.

* İş ve özel gün giysileri farklılıklar içerir. Düğünde yapılan gelin başı ile gerdek sonrası yapılan başlık farklıdır. Köylerden kasaba pazarına gelindiğinde, kimin köyden olduğu giysilerden anlaşılır.

* Anadolu'da bugün neredeyse aynı köyün mahalleri arasında bile farklılıklar gösteren, geleneksel giyim-kuşam anlayışına rastlanmaktadır. Bu yüzden de hiçbir sanat tarihçisi, etnolog, halk bilimcisi, halk oyunları derlemecisi, desinatör ''Türkiye'nin ulusal giysileri şudur'' dememelidir.

* Askerlik, iş gibi nedenlerle yaşadığı çevrenin dışına çıkan erkekler kent kültürüne uyum göstermiştir. Bu nedenle de saha araştırmalarında, erkek giyim-kuşamına ait bulgulara rastlamak zor olmaktadır.

* Oysa kırsal yaşamda kadın dışa kapalı kalmaktadır. Kendi toplumunun yaşam biçiminde geleneklerine göre giyinir. Süslenme gereksinimlerini gelenekte gördüğü ne ise o şekilde karşılar. Çocuk giysileri de  cinsiyete bağlı olarak belirli bir yaşa kadar özen taşır. Nazar anlayışı başlık ve giysilere takılan nazarlıklarla göze çarpar. 

* Geleneksel yaşamda her kuşak kendinden önceki kuşağı izleyerek bu giyim-kuşam anlayışını, günümüze taşır. Ancak giyim-kuşam anlayışında hiçbir değişim olmadığını söylemek mümkün değildir. En azından malzeme değişmekte, işçilik eski özenini yitirmekte, yaşanan günün koşulları farklı biçimleri doğurmakta ya da başka modalardan etkileşim gözlemlenmektedir. 

* Kırsal yaşamda kadınlar, vakitlerinin büyük bir kısmını çalışarak geçirirler. Bu açıdan bakıldığında günlük yaşam ve iş giysileri farklılık gösterir. Anca özel gün giysileri ve başlıklar düğünler nedeniyle görülür. Anadolu'da bir genç kızın sözlenmesiyle yapılan ''baş düzeni'', sosyal statüsünü belirler ve evlilik, olgunluk, yaşlılık dönemlerinde bu önemini kesintisiz korur.

* Her gün değişime uğrayan folklor ''halk kültürü'' öğreleri arasında yer alan ve maddi kültür konusu olan giyim-kuşam anlayışıda bi değişimden etkilenmiştir. 

ANADOLU'DA KADIN KIYAFETLERİNE ÖRNEKLER

- Entari                                  - Kemerli ayakkabı

- Sıkman (Yelek)                   - Kofi hotoz eşarp

- Dizlik                                  - Üçetek

- Kuşak                                 - Yelek 

- Fes                                      - Palaska

- Mahmudiye                        - Önlük

- Çorap                                 - Kolçak

- Çapulla- Yemeni                - Cepken 

- Şalvar

ANADOLU'DA ERKEK KIYAFETLERİNE ÖRNEKLER

- Don

- Dizlik- Potur

- Gömlek

- Dolgu kuşak

- Camedan

- Tozluk

- Ayakkabı

- Fes 

- İşlik

- Kuşak

- Çizme